EVROPSKA UNIJA

Evropska unija (EU) je međunarodna regionalna organizacija evropskih država kojoj su države članice prenele određene nadležnosti radi ostvarenja zajedničkih ciljeva.

Foto: https://pixabay.com/

Početak puta ka EU predstavljaju Evropske zejdnice (EZ) kao organizacije koju su osnivale neke od zapoadnoevropskih zemalja. Te zajednice su nastale u periodu posle II svetskog rata.

• 9. maja 1950. godine „Šumanova deklaracija“ predstavlja plan za početak osnivanja Evropske zajednice (taj dan je 1985. na Savetu EU u Milanu proglašen Danom Evrope). 
• Prvo je osnovana Evropska zajednica za ugalj i čelik, zaključenjem ugovora u Parizu 1951. godine između šest evropskih država: Francuske, Nemačke, Italije, Holandije, Belgije i Luksemburga, sa rokom važenja od 50 godina. Osnivači su se sporazumeli kao ravnopravni partneri u vođenju zajedničke politike u proizvodnji i trgovini ugljem i čelikom. 
• Rimskim ugovorom 1957. godine zaključen je ugovor o osnivanju Evropske ekonomske zajednice (EEZ) i Evropske zajednice za atomsku energiju. Ugovor su zaključile istih šest država. Cilj je bio formiranje i uređenje zajedničkog tržišta, zajedničke carine, zajedničke trgovinske i poljoprivredne politike. EEZ se zasniva na četiri slobode: protoka robe, usluga, kapitala i ljudi. EZ za atomsku energiju bila je za utvrđivanje ciljeva, razvoja i istraživanja nuklearne energije. Utvrđene su odgovarajuće institucije i zajednice.
• 1967. je stupio na snagu Ugovor o spajanju i jedinstveni evropski akt. Formirane su zajedničke institucije za sve tri zajednice (EZ za ugalj i čelik, EEZ i EZ za atomsku energiju).
• Početkom 1986. godine države članice zajednice potpisale su Jedinstveni evropski akt kojim je inicirana monetarna i politička unija, razvoj slobodnog unutrašnjeg tržišta i regulisana je spoljnopolitička saradnja država članica.

Evropska unija je osnovana potpisivanjem ugovora 1992. godine tzv. Mastrihtski sporazum, po gradu u Holandiji gde je potpisan. Ovim ugovorom uspostavilo se jedinstveno unutrašnje tržište, ekonomska i monetarna unija. Utvrđena je isključiva nadležnost EU - konkurencija, trgovina, poljoprivreda, ribarstvo i sprovođenje određenih politika između država članica uz saglasnost svih država članica.

Izmene i dopune ugovora o tri Evropske zajednice i Evropskoj Uniji potpisani su 1997. godine u Amsterdamu i 2001. u Nici. Tu su definisani zadaci iz oblasti bezbednosti, politike, integracija, broj poslanika u parlamentu EU,... U junu 2004. godine usaglašen je Ustav za Evropu. Ovim ugovorom utvrđeni su zastava i himna EU. Zastava je plave boje sa 12 zlatnih zvezda petokraka koje formiraju krug, a himna EU je „Oda radosti“ Ludviga Van Betovena. Ugovor iz Lisabona 2007. godine uvodi neke novine oko imenovanja, načina odlučivanja, broja poslanika i sl.

Danas važe Ugovor o EU, Ugovor o funkcionisanju EU i Ugovor o EZ za atomsku energiju.

U okviru EU uspostavljne je ekonomska, carinska i monetarna unija.

EU je utemeljena na vrednostima poštovanja ljudskog dostojanstva, slobode, demokratije, jednakosti, vladavine prava i poštovanja ljudskih prava uključujući tu i prava pripadnika manjina. Svojim građanima EU obezbeđuje područje slobode, bezbednosti i pravde.

U EU imamo službene i radne jezike:

• službeni jezici su jezici svih država članica EU - kao ravnopravni gde se svaki akt EU prevodi na sve službene jezike
• radni jezici: engleski, francuski i sve više nemački jezik.

U zemljama članicama 01.01.2002. godine uvedena je jedinstvena moneta - EURO. On se ne koristi u svim zemljama jer neke zemlje ne ispunjavaju uslove za uvođenje eura  (Mađarska, Rumunija, Bugarska i Hrvatska), a neke ne žele da ga koriste (Danska, Švedska, i Velika Britanija - dok je bila članica).

Državljanin EU je svako lice koje ime državljanstvo zemlje koja je član EU. To znači da građani svom nacionalnom državljanstvu dodaju i državljanstvo EU. Oni mogu slobodno da se kreću i borave u bilo kojoj državi članici EU.

Institucije EU su:

1. Evropski parlament - sastavljen od 751 poslanika, sa sedištem u Strazburu (Francuska).
2. Evropski savet - čine šefovi država članica, predsednik Komisije i Visoki predstavnik EU za spolje poslove i bezbedonosnu politiku, sa sedištem u Briselu (Belgija).
3. Savet (Savet EU, Savet ministara) - članovi su ministri određenog resora sa sedištem u Briselu (Belgija), a ponekad se održavaju i u Luksemburgu.
4. Evropska komisija - sastojala se od po jednog predstavnika svake države, predsednika Komisije i Visokog predstavnika EU (od 2014. nema svaka država predstavnika već se oni rotiraju), sa sedištem u Briselu (Belgija).
5. Sud pravde EU - sastoji se od po jednog sudije iz svake države, sa sedištem u Luksemburgu.
6. Evropska centralna banka - zajedno sa centralnim bankama svih država članica čini Evropski sistem centralnih banaka, sa sedištem u Frankfurtu (Nemačka).
7. Revizorski (finansijski) sud - sastavljen od po jednog predstavnika svake države sasedištem u Luksemburgu.

EU ima i svog zaštitnika građana (ombudsmana) koji se brine o pravima građana EU.  Takođe, EU ima Ekonomsko-socijalni odbor, Odbor regija, Evropsku investicionu banku, EUROPOL (policija za finansijske prestupe) i razne komitete

EU čini 27 država i ima oko 500 miliona stanovnika.

Države članice su:

• Francuska, Nemačka, Italija, Holandija, Belgija i Luksemburg (1952. - „Evropa šestorice“)
• Danska, Irska (Ujedinjeno kraljevstvo: Velika Britanija i Severna Irska, činili su „Evropu devetorice“ - 1973.)
• Grčka (1981. - „Evropa desetorice“)
• Španija, Portugalija (1986. - „Evropa dvanaestorice“)
• Švedska, Finska, Austrija (1995. - „Evropa šesnaestorice“)
• Poljska, Češka, Slovačka, Estonija, Letonija, Litvanija, Slovenija, Mađarska, Kipar i Malta (2004. - „Evropa dvadesetpetorice“)
• Bugarska i Rumunija (2007. - „Evropa dvadesetsedmorice“)
• Hrvatska (2013.)

Velika Britanija je napustila EU 2020. godine tzv. Brexitom.

Države koje imaju status kandidata za prijem u EU su: Srbija, Crna Gora, Severna Makedonija, Turska i Albanija.

Švajcarska i Norveška su imale satus kandidata ali su se stanovnici tih zemalja na referendumu izjasnili protiv ulaska u EU, kao i Lihtenštajn, dok je Island povukao kandidaturu.

Potencijalni kandidat je Bosna i Hercegovina.

Pridružene države EU su države koje imaju bliske ekonomske odnose i posebne odnose sa državama koje su članice EU i to se posebno odnosi na trgovinu, a te zemlje su najčešće bivše kolonije zemalja članica.

Srbija je zvanično podnela zahtev za prijem u članstvo EU 22. decembra 2009. godine, a u martu 2012. je dobila status kandidata za članstvo u EU. Formalni početak pregovora počeo je 21. januara 2014. godine. Nakon otvaranja pregovora počeo je tzv. skrining koji predstavlja provere i ocene u kojoj meri su zakoni naše zemlje usklađeni sa pravom i zakonima EU. Skrinig se obavlja za svako pregovaračko poglavlje. Pregovori su završeni kada se postigne saglasnost u svih 35 poglavlja. To treba da potvrdi Evropski savet i tada će se odrediti datum pristupanja EU.

Izvor: "Priručnik za polaganje državnog stručnog ispita"; (2012); 

Beograd; Ministarstvo za ljudska i manjinska prava, državnu upravu i lokalnu samoupravu